علت خشکی تالاب هورالعظیم چیست ؟ / وزارت نفت قصد خشکی تالاب را دارد

خوزستان آب ندارد و تالاب هورالعظیم نیز این روزها حال خوشی ندارد. البته در هفته های اخیر با افزایش دِبی خروجی سد کرخه و هدایت آب این رودخانه به تالاب هورالعظیم، کمی حال تالاب هورالعظیم بهتر شده است و گاومیش‌های آن که تصاویر بی تابی آنها دل دوستداران محیط زیست را به درد آورده بود، تا حدودی سیراب شده اند. اما صرف نظر از خشکسالی کنونی، سال هاست که تالاب هورالعظیم بر اثر سوء مدیریت منابع آبی و دستکاری های زیادی که در آن انجام شده، اوضاع رنجوری دارد و در این میان، برخی کارشناسان محیط زیست و حتی محلی های خوزستانی معقدند که وزارت نفت پیرو قراردادهایی که با پیمانکاران چینی دارد، به دنبال خشک کردن تالاب هورالعظیم است تا بتواند با سهولت بیشتر و هزینه کمتر به استخراج نفت بپردازد.

تالاب هورالعظیم خشک شد

هورالعظیم که زمانی یکی از بزرگترین تالاب های ایران محسوب می شد، این روزها به دلیل سوء مدیریت منابع آبی، بروز پدیده خشکسالی و البته دستکاری های متعدد انسانی در سال های قبل، به محیطی هفت تکه تبدیل شده است که سطح تراز آب تمام بخش های آن بسیار کمتر از سطح اکولوژیک آن آمده و حتی برخی کارشناسان مدیریت منابع آبی تاکید دارند که هورالعظیم دیگر یک تالاب نیست، بلکه چند دریاچه مصنوعی جدا از هم محسوب می شود.

اما چه شد که تالاب هورالعظیم به هفت قسمت تقسیم شد؟ از میانه جنگ تحمیلی تا اواسط دهه 70، عراق در هورالعظیم دایک مرزی کشید و ایران هم جاده هایی را برای انتقال تجهیزات و دسترسی به مرز در میانه تالاب ایجاد کرد. بعد هم از اواخر دهه 70 تا اوایل دهه 80، ایران به احداث دایک مرزی در هورالعظیم پرداخت. اکنون هم با وجود این دایک ها و جاده ها، هورالعظیم به هفت بخش مجزا از هم شامل 5 مخزن در ایران، یک ناحیه میان دایک مرزی ایران و عراق و یک بخش عراقی تبدیل شده است که جریان آب در میان آنها صرفا از طریق دریچه های مصنوعی برقرار می شود.

در این میان اما در میانه دهه 80 نیز کشف میدان نفتی مشترک ایران و عراق در دل هورالعظیم باعث شد که طرف ایرانی در میان همین تالاب چند تکه شده به احداث تاسیسات نفتی و کشیدن جاده های مربوط به آن بپردازد. اکنون هم در مخازن شماره یک، سه، چهار و پنج هورالعظیم در بخش ایرانی، سکوهای نفتی متعددی وجود دارد که هم دور آن خاکریز کشیده شده و هم جاده هایی برای دسترسی به این سکوها ایجاد شده و عملا تمام این تغییرات جریان طبیعی تالاب را مختل کرده است.

آیا وزارت نفت می خواهد تالاب هورالعظیم را خشک کند؟

برخی کارشناسان محیط زیست اما معتقدند که ضرر تاسیسات نفتی برای تالاب هورالعظیم، صرفا آسیب های زیست محیطی ناشی از نصب سکوها، خاکریزها و جاده های کشیده شده در میان تالاب نیست، بلکه اساسا شرکت های نفتی که در این تالاب فعالیت می کنند، به‌ویژه شرکت های چینی، سال هاست که به دنبال خشک شدن کامل هورالعظیم بخصوص مخازن یک، سه، چهار و پنج آن هستند تا بتوانند به راحتی از این تالاب نفت استخراج کنند.

این نکته ای است که محمد درویش، رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو نیز اخیرا در گفت و گویی با رکنا به آن اشاره کرد و اظهار داشت: «در حال حاضر در دو سوی مرز ایران و عراق حوالی میدان آزادگان، بخش بزرگی از هورالعظیم را کاملا خشک کرده اند. یک پیمانکار نفتی چینی در زمان احمدی نژاد گفت هور را خشک کنید تا 20 درصد تخفیف بدهم. بعد هم به این نتیجه رسیدند که بهتر است تالاب را خشک کنند. در واقع متهم شماره یک نابودی هورالعظیم، وزارت نفت است که همچنان می خواهد استخراج نفت را به پیمانکار چینی بدهد.»

سازمان محیط زیست: از وزارت نفت شکایت کردیم

نکته مهمتر در این زمینه را اما در روزهای احمدرضا لاهیجان زاده، معاون دریایی سازمان حفاظت محیط‌ زیست که زمانی به عنوان مدیرکل محیط زیست خوزستان فعالیت می کرد، بیان کرده است. او در یک برنامه تلویزیونی گفته است که «در زمانی‌که سیل خوزستان در سال 98 اتفاق افتاد، بنا به ضرورت و اجبار، دایک مرزی را تخریب کردند که آب بتواند وارد بخش هور عراق هم بشود. اما این دایک مرزی تا چند ماه پیش ترمیم نشده بود و در نتیجه حدود 50 تا 60 مترمکعب بر ثانیه از هر آبی که وارد هور می شد، به جای ورود به بخش ایرانی به سمت عراق خارج می شد.»

این مقام ارشد سازمان محیط زیست همچنین در آن برنامه تاکید کرد که «یک وزارتخانه برای حفر چاه های نفت، حوضچه های یک، سه، چهار و پنج هورالعظیم را خشک کرد و به همین دلیل، مدت ها در ترمیم دایک مرزی نیز تاخیر ایجاد کرد.» او همچنین تصریح کرد که «سازمان حفاظت محیط زیست به همین دلیل از آن وزارتخانه شکایت کرد و البته روند شکایت سازمان به قوه‌ قضاییه یکسال و نیم طول کشیده و در طول این مدت همچنان حفاری ها ادامه داشته است.»

پاسخ وزارت نفت: هیچ گاه به دنبال خشک کردن تالاب هورالعظیم نبودیم

با توجه به اظهاراتی که در روزهای اخیر، لاهیجان زاده، درویش و البته بسیاری از دیگر فعالان محیط زیست درباره خشک کردن عمدی تالاب هورالعظیم توسط وزارت نفت بیان کرده اند، موضوع را با کسری نوری، مدیرکل روابط عمومی وزارت نفت در میان گذاشتیم و از او پرسیدیم «آیا وزارت نفت به دنبال آن است که هورالعظیم خشک شود تا شرکت های نفتی بتوانند راحت تر نفت استخراج کنند؟»

این مقام نفتی نیز در پاسخ به خبرنگار اجتماعی رکنا گفت: «این صحبت ها قدیمی شده است و سال ها قبل نیز این صحبت ها مطرح شده و پاسخ آن هم داده شده است. وزارت نفت از سال ها پیش اعلام کرده است که هیچ مخالفتی با آبگیری تالاب هورالعظیم ندارد و کمک های بسیاری هم به آبگیری هورالعظیم انجام داده است.»

وی افزود: «مسئولان وزارت نفت حتی تاکید کرده اند که حاضرند کار کردن در منطقه هور را شبیه دریا انجام دهند، یعنی این تالاب را دریا فرض کنند و برای اقدامات خود در این تالاب سکو نصب کنند. اما باید توجه داشت وزارت نفت هیچ مخالفتی با آبگیری هور نداشته است و ندارد.»

مقام نفتی: فعالان محیط زیست حرف بی ربط می زنند

نوری در پاسخ به اظهار نظرهای اخیر بخش زیادی از کارشناسان محیط زیست که تاکید دارند وزارت نفت به دنبال خشک کردن هورالعظیم برای استخراج نفت است، گفت: «این افراد حرف های بی ربطی را مطرح می کنند. مگر در آن سال که سیل در خوزستان رخ داد و تمام منطقه پر از آب شد و تاسیسات نفت هم زیر آب رفت، هیچ کدام از مسئولان وزارت نفت با این اتفاق مخالفت کردند؟»

مدیرکل روابط عمومی وزارت نفت با تاکید بر این که منتقدان این وزارتخانه باید براساس اسناد و مدارک اظهارات خود را مطرح کنند، عنوان کرد: «هیچ کس نباید روی هوا حرف بزند و اکنون هم منتقدان باید خودشان به منطقه بروند و شرایط هور را ببینند و منصفانه قضاوت کنند که آیا هورالعظیم به دلیل تاسیسات نفتی خشک شده است و اصلا این ماجرا ربطی به نفت دارد یا خیر؟»

وی در پایان تصریح کرد: «علت اصلی کم آب شدن این روزهای هورالعظیم را باید وزارت نیرو پاسخ بدهد که آنها هم مهمترین عامل را خشکسالی می دانند و می گویند به دلیل کم بودن آب پشت سدها نمی توانند آب را رهاسازی کنند؛ در هر صورت ما از این ماجرا خبر نداریم، ولی قطعا می گوییم که خشک شدن هورالعظیم هیچ ربطی به نفت ندارد.»

البته با وجود این صحبت ها، باید توجه داشت که پیش از این، دکتر حمیدرضا خدابخشی، معاون برنامه ریزی سازمان آب و برق خوزستان در گفت و گو با رکنا اظهار داشته بود که اولا وزارت نفت در هنگام وقوع سیل سال 98 در استان خوزستان در ابتدا با با ورود آب به اطراف تاسیسات نفتی مخالف می کرد و در نهایت با توجه به بالا بودن حجم سیل، چاره ای جز پذیرش زیر آب رفتن تاسیسات نفتی را نداشت و امسال هم این وزارتخانه با بالا آمدن سطح تراز آب مخازن شماره سه تا پنج هورالعظیم به میزان بالاتر از 1.5 متر به دلیل وجود تاسیسات نفتی در این مخازن مخالفت کرده است.