مسئول وخامت بازی برجام کیست؟

بن بست حاکم بر تلاش ها برای احیای برجام در حالی به وقوع  پیوسته که تا همین چند هفته پیش تصور می شد فاصله چندانی تا رسیدن به ایستگاه پایانی وجود ندارد. با این همه علی رغم فرارسیدن نشست فصلی شورای حکام آژانس بین الملل انرژی اتمی، به جای حل و فصل نهایی شکاف ها، اکنون اختلافات بر جا مانده و بازی مقصرنمایی از سوی هر دو طرف اصلی از سر گرفته شده است.

علی هاشم، گزارشگر المانیتور، با انتشار گزارشی با عنوان «آمریکا و اتحادیه اروپا می گویند تصمیم درباره توافق ایران به تهران بستگی دارد» با گفتگو با چند تن از افراد اگاه به جریان مذاکرات این مسئله را پی گرفته است.

خسته از مذاکرات

سکوت کامل خبری و ارتباطی میان تهران و واشنگتن برقرار است و هیچ پیامی از طریق میانجی‌ها رد و بدل نمی‌شود. به نظر می رسد نوعی «خستگی از مذاکرات» در میان همه طرف ها وجود دارد. ایران می گوید توپ در زمین ایالات متحده است و ایالات متحده برعکس آن را می گوید.

بدبینی بر فضا غالب شده، چرا که مقامات اروپایی نسبت به احتمال دستیابی به یک توافق قریب الوقوع ابراز تردید می کنند. روز دوشنبه، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا گفت که توافقی برای احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در کوتاه مدت «بعید» است.

مسئول وخامت بازی کیست؟

اسرائیل مسئولیت وضعیت وخیم بازی را پس از تحویل «اطلاعاتی حساس و مرتبط» با برنامه هسته‌ای ایران به اولاف شولز صدراعظم آلمان، بر عهده گرفته و ادعا کرده که این اطلاعات ثابت می‌کند ایرانی‌ها در حالی که مذاکرات هنوز ادامه دارد، مشغول به کار دیگری هستند.

همزمان با آن، یک مقام ارشد اسرائیلی به تایمز اسرائیل گفت که رابرت مالی، نمایده ویژه ایالات متحده در امور ایران و سرپرست تیم آمریکایی حاضر در مذاکرات هسته ای برکنار شده و پرونده مذاکرات وین «دیگر در دست مالی نیست».

«مضحک»، واژه ای است که یک مقام ارشد آمریکایی برای توصیف این گزارش ها در گفتگو با المانیتور استفاده کرد. این مقام که تمایلی به افشای نامش نداشت، همچنین تصریح کرد که ایالات متحده به هیچ وجه موضع خود را تشدید نکرده و تحت تأثیر یک طرف خارجی قرار نگرفته است. او ادعا کرد: «ما برای مدت طولانی یک موضع ثابت داشتیم. تنها دلیلی که نتوانستیم در هفته‌های گذشته به توافقی دست یابیم، این بود که ایران دوباره مسائلی خارج از توافق را مطرح کرد».

یک مقام اروپایی هم که به شرط ناشناس ماندن با المانیتور صحبت می کرد، این که که اسرائیلی ها در شکست مذاکرات نقش داشتند را رد کرد. او مدعی شده: «اسرائیلی‌ها برای کسب اعتبار می توانند هر چه می‌خواهند بگویند و مدعی شوند، آنهایی که مسئولیت وضعیتی که ما در حال حاضر در آن قرار داریم، ایرانی‌ها هستند».  این مقام اروپایی ادعا کرد: «هیچ گونه سخت‌گیری در مواضع اروپا یا آمریکا صورت نگرفته است. آخرین اقدام تهران بود که تنها نتیجه ممکن آن بن بست فعلی بود».

تلاطم در تل آویو

مقامات اسرائیل طی چند هفته گذشته در تلاش برای جلوگیری از احیای توافق هسته ای بسیار فعال بوده اند. یائیر لاپید، نخست وزیر اسرائیل روز یکشنبه در جلسه کابینه اسرائیل گفت: «اسرائیل در حال انجام یک حرکت دیپلماتیک موفق برای توقف توافق هسته ای و جلوگیری از لغو تحریم ها علیه ایران است. با این حال هنوز کار تمام نشده است. راه طولانی است. اما نشانه های دلگرم کننده ای وجود دارد».

اکنون آژانس های امنیتی اسرائیل تخمین می زنند که دست کم تا قبل از انتخابات میان دوره ای نوامبر در ایالات متحده توافقی منعقد نخواهد شد. دیوید بارنیا، رئیس سازمان جاسوسی اسرائیل (موساد) در سخنرانی 12 سپتامبر ادعا کرد که حتی در آن زمان هم، این توافق «به ایران در برابر عملیات موساد مصونیت نمی بخشد».

به دنبال توافقی قاطع تر و ساده تر

در حالی که تنها کمی بیش از دو سال از دوره ریاست جمهوری جو بایدن باقی مانده و تضمینی برای پایبندی دولت آینده ایالات متحده به توافق وجود ندارد، ایران می خواهد زبان توافق قاطع تر شده و پیچیدگی کمتری داشته باشد. آنها تجربه سال 2015 خود را فراموش نکرده اند، جایی که اختلاف بر سر نسخه های مختلف منتشر شده توسط امضا کنندگان قرارداد وجود داشت.

یک مقام ارشد ایرانی به شرط فاش نشدن نامش به المانیتور توضیح داد که خاطره توافق اولیه و تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا برای خروج از این توافق، ضربه‌ای سیاسی به بار آورد که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. این مقام تاکید کرد که «بازی مقصرنمایی برای دستیابی به توافق مفید نیست. ایران سال ها صبور بوده و با وجود تجربه بد در توافق هسته ای به ویژه با غربی ها، حسن نیت خود را نشان داده است. در شرایطی که غربی ها با عدم تصمیم و مسئولیت پذیری در این ماجرا دخیلند، ایران را نمی توان به همان میزان مسئول این وضعیت تلقی کرد». این مقام ایرانی افزود: «ابران کشوری بود که توافق هسته ای را پس از خروج آمریکا حفظ کرد».

او گفت: «به رغم تورم بالا، کارزار فشار حداکثری و حداقل همکاری اروپا، ایران بر ماندن در این مذاکرات اصرار داشت زیرا تصمیم برای شرکت در مذاکرات از ابتدا ناشی از تفکر استراتژیک بود و نه یک اقدام تاکتیکی، زیرا این امر در خدمت منافع ایران است». این مقام با انتقاد از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مدعی شد این نهاد در زمانی که باید روابط خود را با همه طرف‌ها متعادل کند، یک جانبه عمل کرده است.

آماده برای همه سناریوها

رافائل گروسی، مدیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز دوشنبه گفت که شکاف اطلاعاتی در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران در حال افزایش است.  او گفت: «فرایند شفاف سازی که ما در تلاش برای انجام آن با ایران هستیم تا کنون نتیجه نداده است. ما همچنان انتظار داریم که این اتفاق بیفتد».

اظهارات گروسی چند روز پس از آن صورت می گیرد که آژانس در آخرین گزارش خود درباره ایران گفته بود »در موقعیتی نیست که تضمین دهد برنامه هسته ای ایران منحصراً صلح آمیز است». آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران خواسته است توضیحات موثقی را در رابطه با منشا اورانیوم غنی شده در سه سایت اعلام نشده‌اش، به آژانس ارائه کند. این گزارش ادعا می‌کند که «مسائل پادمان مربوط به این سه مکان باقی مانده است».

ایران اصرار دارد که پرونده این تحقیقات [ادعایی] بسته شود و تاکید دارد که آژانس اتمی سازمان ملل نباید تحت تاثیر فشار سیاسی قرار گیرد. بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران گفت: تهران پیش از این با این نهاد برای نظارت بر سایت‌های مذکور همکاری داشته است. کمالوندی اظهارات اخیر گروسی را رد کرد و از آژانس خواست بر اساس آنچه وی «اسناد ساختگی ارائه شده از سوی رژیم صهیونیستی با اهداف سیاسی خاص» توصیف کرد، قضاوت نکند.

با تداوم بن بست، مشخص نیست که آیا هر یک از طرفین گامی به عقب برخواهد داشت که امکان سازش را فراهم کند یا خیر. مقام ایرانی مذکور به المانیتور گفت: «ایران برای همه گزینه‌ها آماده است. اگر طرف مقابل موفق به توافق شود، می‌توان در عرض چند روز یا حتی کمتر ترتیبات را نهایی کرد».