واریز یارانه عید فطر به حساب خانوارها| عیدانه فطر در راه است؟

برخی اخبار تایید نشده از احتمال پرداخت چهارمین یارانه نقدی مناسبتی برای عید فطر خبر می‌دهند. احتمال واریز یارانه عید فطر وجود دارد.  برخی اخبار تایید نشده از احتمال واریز یارانه معیشتی جدید خبر می‌دهند. برخی از رسانه‌ها مدعی شدند که قرار است به مناسبت عید فطر ۱۴۰۱ یارانه جدیدی با عنوان یارانه عید فطر پرداخت شود.  

اگرچه برخی اخبار تایید نشده از احتمال واریز یارانه معیشتی جدید خبر می‌دهند اما وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی و سازمان هدفمندی یارانه‌ها پرداخت هرگونه یارانه عید فطر را تکذیب می کنند.

احتمال پرداخت یارانه عید فطر

برخی اخبار تایید نشده از احتمال پرداخت چهارمین یارانه نقدی مناسبتی برای عید فطر خبر می‌دهند. در مقابل نهادهای دست اندرکار در پرداخت یارانه‌های نقدی چنین احتمالی را تکذیب می‌کنند.

برخی از رسانه‌ها در گزارش‌هایی مدعی شدند که قرار است به مناسبت عید فطر ۱۴۰۱ یارانه جدیدی با عنوان یارانه عید فطر پرداخت شود. علت تردید در اصالت و صحت این خبر توضیحات نامفهومی است که به دریافت کنندگان این یارانه جدید مربوط می‌شود.

براساس این روایت نامعتبر، یارانه عید فطر به سرپرستان خانواده‌های فاقد درآمد، صاحبان مشاغل آزاد، افراد فاقد درآمد ثابت و آسیب دیدگان محدودیت های کرونایی تعلق می‌گیرد. اما هم سازمان‌های پرداخت‌کننده یارانه واریز یارانه عید فطر را تکذیب می‌کنند هم اینکه بعد از اتمام تعطیلات نوروز تاکنون هیچ محدودیت کرونایی در چهار گوشه کشور اعمال نمی‌شود، در عین حال صاحبان مشاغل آزاد به فعالیت خود مشغولند.

یارانه ماه رمضان به افراد بدون درآمد

از همه مهمتر اینکه سازمان هدفمندی یارانه‌ها در هفته‌های گذشته به مناسبت ماه رمضان ۱۵۰ هزار تومان یارانه به افراد فاقد درآمد ثابت پرداخت کرد. عمده این افراد تحت پوشش سازمان کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی قرار دارند.

در همین رابطه پیگیری ها از سازمان هدفمندی یارانه ها و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نشان داد که فعلا هیچ برنامه‌ای برای پرداخت یارانه عید فطر وجود ندارد.

به صورت مشخص تا این لحظه روابط عمومی هر دو سازمان متولی شناسایی مشمولان مستحق و پرداخت یارانه نقدی، اعلام کردند که هیچ برنامه‌ای برای پرداخت یارانه نقدی وجود ندارد.

از زمستان گذشته تاکنون دولت سه نوبت یارانه به مناسبت بیست و دوم بهمن، عید نوروز و ماه رمضان پرداخت کرده است.

ارانه‌های مناسبتی چیست؟

در دولت سید ابرهیم رئیسی، سنگ بنای پرداخت یارانه نقدی جدیدی موسوم به یارانه مناسبتی گذاشته شده است؛ مبلغ این یارانه در سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ۱۰۰ هزار تومان بود که به جمعیت حدودا ۳۴ میلیون نفری پرداخت شد.

برای مرتبه دوم دولت سیزدهم در روزهای منتهی به سال نو مبلغ ۱۵۰ هزار تومان را به عنوان یارانه معیشتی عید نوروز را پرداخت کرد اما مشمولان این یارانه تنها ۱۲ میلیون نفر بود.

پرداخت یارانه های نقدی مناسبتی، رویه ای جدید است که به صورت مستقل از پرداخت دو یارانه نقدی دیگر صورت می گیرد؛ به گفته مقامات دولتی مشمولان این یارانه براساس ۴ دهک ابتدایی دهک های اقتصادی شناسایی شده‌اند.

پرداخت یارانه معیشتی که مبلغ سرانه انفرادی آن ۵۵ هزار تومان است از بعد ماجرای سهمیه بندی بنزین در سال ۹۸ در دستور کار دولت روحانی قرار گرفت.

پرداخت یارانه نقدی انرژی هم که به نسبت به سایر یارانه‌های نقدی قدمتی بیشتر دارد از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها در انتهای دهه ۸۰ آغاز شده است.

پرداخت نقدی یارانه‌ها از یک سو با سیاست‌ها دولتی‌ها پس از جنگ تحمیلی ایران و عراق برای منطبق شدن با استاندارهای اقتصادی جهانی تعدیل ساختاری مقاریت دارد و از سوی دیگر به دلیل ناچیز و ثابت بودن مبالغ اختصاص یافته مدام از ارزش و بهای آنها کاسته می‌شود.

با این حال به دلیل شوک های اقتصادی پیاپی همیشه برنامه های دولتها برای پرداخت یارانه های نقدی جدید یا افزودن بر مبالغ آنها از موضوعات مورد توجه مردم بوده است.

منتقدان اقتصادی دولت می‌گویند با وجود ناچیز بودن ارزش یارانه ها، هنوز این مبالغ نقشی کلیدی در زندگی اقشاری نابرخوردار و محرومی دارند که دارای شغل مناسب و محل درآمد مستمر و کافی نیستند.

علت افزایش یارانه نقدی 

تجربه نشان می‌دهد در سال‌های گذشته افزایش یارانه نقدی با کاهش اختلاف طبقاتی همراه بوده است. موضوعی که یک پژوهش علمی آن را در چهار سناریو بررسی کرده است.

به گزارش خبرنگار مهر، یارانه نقدی یکی از سیاست‌هایی است که حدود دو دهه است مورد توجه سیاستگذاران قرار گرفته است. اجرای این سیاست در اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود به اوج خود رسید. هرچند در سال‌های ابتدایی این سیاست، آمارها از کاهش فقر مطلق و ضریب جینی حکایت داشتند، ولی یارانه‌های نقدی به مرور با افزایش تورم تأثیر خود را از دست داد. نمودار ضریب جینی زیر به وضوح تأثیر بالای اعطای یارانه نقدی بر کاهش ضریب جینی و اختلاف طبقاتی را در سال‌های ابتدایی دهه نود نشان می‌دهد.

کاهش ضریب جینی با افزایش یارانه های نقدی

علاوه بر ضریب جینی، استفاده از نسبت‌های درآمد (مخارج کل) دهک‌های بالایی به دهک میانی یا به دهک اول نیز بیانگر نحوه توزیع متغیر درآمد در بین گروه‌ها یا دهک‌هاست. کاهش این نسبت‌ها (دهک‌های بالایی توزیع به دهک‌های پایین توزیع) به معنی بهبود توزیع برای متغیر مورد نظر (مثلاً درآمد) است. طبق آمار نسبت مخارج کل دهک نهم به مخارج کل دهک اول، برابر ۲/ ۵ است؛ یعنی مخارج سالانه دهک نهم کمی بیش از ۵ برابر مخارج دهک اول است.

به طور قطع اگر سیاست‌های پولی و کنترل تورم در مسیر درستی باشد پرداخت یارانه اثر مثبت خود بر بازتوزیع عادلانه ثروت در جامعه را حفظ خواهد کرد.

از همین رو مدتی است مسئولین دولت سیزدهم افزایش یارانه‌های نقدی را در برنامه دارند. اوایل سال جاری، حجت الله عبدالملکی، وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی از افزایش سه برابری یارانه‌های نقدی در سال ۱۴۰۱ خبر داده بود. دولت هم در لایحه بودجه سال آینده بودجه یارانه‌های نقدی و معیشتی به صورت تفکیک شده نیاورده و در مجموع ۷۳ هزار میلیارد تومان منابع برای پرداخت یارانه‌های نقدی در نظر گرفته است.

در این شرایط، این سوال به وجود میاید که حد بهینه یارانه‌های نقدی، به گونه‌ای که رفاه حداقلی جامعه حداکثر شود و موجب کاهش اختلاف طبقاتی شود، چقدر است؟

در این راستا، مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری یا همان بازوی پژوهشی سازمان برنامه و بودجه، در روزهای گذشته پژوهشی را انجام داد.

برای ارزیابی اثرات اجرای پرداخت یارانه نقدی جدید بر شاخص‌های توزیع درآمد، چهار گزینه سیاستی در نظر گرفته شده است. این چهار گزینه عبارتند از:

۱) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه ۷۰ هزار تومانی به خانوارهای دهک‌های اول تا حداکثر مخارج کل دهک پنجم شهری: در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک‌های اول تا پنجم به‌طور سرانه مبلغ ۷۰ هزار تومان یارانه نقدی جدید پرداخت خواهد شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که میانگین مخارج کل خانوارهای شهری پس از اعطای یارانه نقدی جدید افزایش خواهد یافت. تحت این سناریو نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می‌یابد. این تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به میزان خیلی کمتری دیده می‌شود. برآیند اثرات اعمال این سیاست، کاهش نسبت‌های نابرابری است که می‌توان آن را در افزایش ضریب جینی مشاهده کرد. به‌طوری که ضریب جینی از ۳۶۵/ ۰ به ۳۴۸/ ۰ کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست، نابرابری کاهش می‌یابد.

۲) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه ۷۰ هزار تومانی به خانوارهای دهک‌های اول تا حداکثر مخارج کل دهک هفتم شهری: این سناریو از نظر مبلغ پرداختی مانند سناریوی اول بوده اما از نظر تعداد خانوارها، سطح پوشش از پنج دهک اول به هفت دهک افزایش یافته است. در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک‌های اول تا هفتم به‌طور سرانه مبلغ ۷۰ هزار تومان یارانه نقدی جدید پرداخت خواهد شد. بر اساس برآوردهای این مقاله، میانگین مخارج کل خانوارهای شهری پس از اعطای یارانه نقدی جدید افزایش خواهد یافت. تحت این سناریو نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می‌یابد. این تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به میزان خیلی کمتری دیده می‌شود. برآیند اثرات اعمال این سیاست، کاهش نسبت‌های نابرابری است که می‌توان آن را در افزایش ضریب جینی مشاهده کرد، به‌طوری که ضریب جینی از ۳۶۵/ ۰ به ۳۴۷/ ۰ کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست، نابرابری کاهش می‌یابد.

(۳) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه ۹۰ هزارتومانی به خانوارهای دهک‌های اول تا حداکثر مخارج کل دهک پنجم شهری: این سناریو از نظر سطح پوشش یا خانوارهای مشمول دریافت یارانه مانند سناریوی اول بوده ولی میزان یارانه پرداختی به ۹۰ هزار تومان افزایش یافته است. در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک‌های اول تا پنجم به‌طور سرانه مبلغ ۹۰ هزار تومان یارانه نقدی جدید پرداخت خواهد شد. بر اساس محاسبات این مطالعه، پس از اعمال این سناریو، میانگین مخارج کل افزایش می‌یابد. با اجرای این گزینه سیاستی، نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می‌یابد. این تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به میزان خیلی کمتری دیده می‌شود. برآیند اثرات اعمال این سیاست، کاهش نسبت‌های نابرابری است که می‌توان آن را در افزایش ضریب جینی مشاهده کرد، به‌طوری که ضریب جینی از ۳۶۵/ ۰ به ۳۴۴/ ۰ کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست نابرابری کاهش می‌یابد.

(۴) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه ۱۱۰ هزارتومانی به خانوارهای دهک‌های اول تا حداکثر مخارج کل دهک پنجم شهری: این سناریو از نظر سطح پوشش یا خانوارهای مشمول دریافت یارانه مانند سناریوی اول بوده اما میزان یارانه پرداختی به ۱۱۰ هزار تومان افزایش یافته است. در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک‌های اول تا پنجم به‌طور سرانه مبلغ ۱۱۰ هزار تومان یارانه نقدی جدید پرداخت خواهد شد. پس از اعمال این سناریو، میانگین مخارج کل افزایش می‌یابد. با اجرای این گزینه سیاستی نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می‌یابد. تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به میزان کمتری خواهد بود. ضریب جینی نیز از ۳۶۵/ ۰ به ۳۳۹/ ۰ کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست نابرابری کاهش می‌یابد.

در پایان این پژوهش نتیجه گرفته می‌شود نتایج حاصل از اعمال تمامی چهار سناریو حاکی از آن است که نسبت‌های مخارج دهک‌ها و ضریب جینی همگی کاهش خواهند داشت، اما میزان کاهش برحسب سناریوهای مختلف، متفاوت است. بررسی نتایج نشان می‌دهد که به غیر از نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم، بیشترین تغییرات کاهشی مربوط به سناریوی چهارم است. از سوی دیگر، در این سناریو بیشترین میزان سرانه یارانه جدید یعنی ۱۱۰ هزار تومان برای دهک‌های اول تا پنجم در نظر گرفته شده است. بنابراین چنانچه بودجه کافی برای کل پرداخت این سناریو در دسترس باشد، این سناریو در اولویت اول قرار خواهد گرفت.