چه شد که آب خوزستان به این روز افتاد؟/ سهم دولت روحانی در نایابی آب خوزستان

خوزستان، تشنه از بی‌تدبیری «دولت تدبیر و امید»/ چه شد که آب خوزستان به این روز افتاد؟

گروه سیاسی خبرگزاری فارس: اتفاقات خوزستان هرچند با ورود عوامل تخریبگر وابسته به جریان ضدانقلاب از حالت یک اعتراض طبیعی مسالمت‌آمیز درآمده است ولی قطعا مشکل آب برای خوزستان مطالبه‌ای است که دولت روحانی باید پیش‌تر فکری برای آن می‌کرد.

با این حال 25 تیرماه امسال بود که محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهور در تماسی با ستاد مدیریت بحران استانداری خوزستان طی ابلاغ دستوراتی تاکید کرد که «رفع مشکلات فعلی خوزستان دغدغه دولت است».

پیش از این نیز روحانی در سال 96 و با حضور در جمع مردم خوزستان با اعلام اینکه اولین مصوبه سال 96در دولت طرح برنامه‌های خوزستان عزیز بوده است، تاکید کرده بود: «ما برای آب شرب همه شهرها و روستاهای استان و فاضلاب 17شهر استان 10هزار میلیارد تومان اعتبار را مقرر کرده‌ایم»؛ وعده‌‌هایی که گویا بیشتر انتخاباتی بود تا عملیاتی.

همین وعده‌ها بود که در کنار سایر وعده های روحانی مردم خوزستان را برای بهبود اوضاع زندگی‌شان امیدوار کرد. صحبت‌هایی که البته خیلی از مسئولین غیردولتی استان با آن مخالفند و بر این باورند که دولت در سال‌های گذشته درمورد خوزستان سوء مدیریت و کم توجهی داشته است.

 مجتبی یوسفی نماینده مردم اهواز در مجلس با اشاره به مشکلات آبی استان خوزستان تاکید دارد که «سوء مدیریت در حوزه آب باعث شد تا ما شاهد خشکسالی در ۷۰۰ روستا در خوزستان باشیم و مدیریت‌های غلط در حوزه آبی در استان خوزستان باعث شد که دام مردم جلوی چشمشان تلف شود و زندگی‌شان به خطر بیفتد».

یوسفی با بیان اینکه مسئولین یک روز آب را پشت سدها نگه می‌دارند و سیل مردم را می‌برد و روز بعد هم باعث خشکسالی می‌شوند اشاره می‌کند که «هنوز هم غرامت بخشی از مردم در پی سیل سال ۹۸ در استان خوزستان پرداخت نشده است. با این حال مسئولین شش ماه بعد از این شرایط می‌آیند و به مردم می‌گویند که خوزستان آب ندارد. آیا این عدم مدیریت نیست؟»

حجت‌الاسلام ناصری‌نژاد نماینده شادگان در مجلس نیز در صحن علنی مجلس تاکید کرد که «باید رییس دولت در مجلس به خوزستان و مردم کشور جواب بدهد که چرا این بلاها سر کشور آمده و این چه مدیریتی است که من نماینده باید جواب دهم؟ وضع مردم در خوزستان به هم ریخته، دامشان تلف شده و زندگی شان از بین رفته و همه چیزشان نابود شده است، چه کسی باید به وضعیت مردم رسیدگی کند؟

وی با بیان اینکه آقای روحانی و آقای جهانگیری جوابگوی این وضعیت باشند، افزود: باید هیات رییسه مجلس جلسه ای فوری برای خوزستان برگزار کند تا همه مسوولان اجرایی در مجلس پاسخگو باشند، قضیه شوخی بردار نیست.

در روزهای گذشته نیز بسیاری از فعالان فضای مجازی این سوال را مطرح کرده بدند که چرا روحانی و جهانگیری امورات خوزستان را تنها از راه دور پیگیر هستند و هیچکدام از مسئولین اجرایی کشور سفری را به خوزستان برای بررسی وضعیت اسف بار این استان نمی‌کند و چرا کسی پیگیر عملی شدن وعده‌های دولت به این مردم نیست؛ هرچند روحانی از سفر امروز جمعه جهانگیری به خوزستان خبر داد اما همچنان انتقاد برخی درباره دیرهنگام بودن این سفر قابل توجه است.

«غلامرضا شریعتی» استاندار سابق خوزستان که انتصاب عجیبش به ریاست سازمان ملی استاندار خیلی حاشیه‌ساز شد، یک روز پس از پایان دوران مسئولیتش در خوزستان با تشریح عملکرد چهار ساله خود در مسئولیت استانداری این استان، از اقدامات موثر دولت در حوزه‌های زیرساختی و توسعه اقتصادی و اجتماعی این استان دفاع کرد و اجرای برخی طرح‌های کشاورزی و صنعتی را در خوزستان «بی سابقه»، «تاریخی» و «افتخار» دانست. عملکردی که دست کم مردم خوزستان چیزی از آن را نمی‌بینند یا حس نمی‌‌کنند.

مدیریت منابع آبی اما حلقه مفقوده‌ای هست که این روزها همه در مورد آن می گویند. اسماعیل کهرم بوم شناس و فعال محیط زیست در پاسخ به اظهارات روحانی که کمبود آب خوزستان را به برنج‌کاران و کشاورزان نسبت داده بود می‌گوید: «باید بپرسیم که خودشان در این رابطه چه کاری انجام دادند و واقعا نمی‌توانستند جلوی آن  را بگیرند؟ این کشاورزان پمپ را در رودخانه می‌انداختند و آب آن را می‌گرفتند، اگر یک بخش‌نامه در این رابطه صادر می‌شد، همه این کارها متوقف می‌شد. 

وزارت نیرو اجازه داد که مردم در استان خشک کویری اصفهان برنج بکارند. در ایران حداکثر سه استان گیلان، مازندران و گلستان توانایی کاشت برنج را دارند. اما الان در ۱۱ استان برنج کاشته می‌شود و در اصفهان در کرانه زاینده رود هندوانه و طالبی کاشته می‌شود. چرا اجازه دادند این اتفاق رخ بدهد؟ وزارت کشاورزی در این رابطه چه کاری انجام داده است؟ وظیفه این وزارتخانه تعیین رژیم کشاورزی ایران است، اما من نمی‌دانم چه کاری انجام می‌دهند.»

* بازهم دیر فهمیدید 

 غلامحسین کرباسچی دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی در توئیتی درخصوص عملکرد دولت در خوزستان نوشت: «دستور پرداخت بودجه مصوب قبل از به ستوه آمدن خوزستان تشنه و این تظاهرات و اعمال خشونت‌ها علیه مردم بهتر نبود؟ باز هم دیروقت فهمیدید؟ یا بناست به همه آموزش دهید که فقط با این روش می‌شود مشکلات را حل کرد؟

* تولید برق از آب پشت سدها و کمبود آب

 از سویی نیز دولت روحانی و وزیر فعلی نیرو علاقه‌ زیادی به نیروگاه‌سازی نداشت. به همین دلیل هم نهایت استفاده را از ظرفیت سدهای آبی کشور در راستای تولید برق کرد و می کند. به عبارتی آبی که می تواند از پشت سدها رها شود تا مشکل کمبو آب را بهبود بخشد، صرف تامین برق می‌شود.

در همین راستا متهم ردیف اول اتلاف منابع آبی در 2 سال گذشته، تغییر رویکرد استفاده سد از مدیریت منابع آب به سمت تولید برق است.

در سال 1399 با وجود رشد مصرف برق، شاهد عبور بدون خاموشی از اوج بار مصرف بودیم، این اتفاق در شرایطی رخ داد که به اذعان مدیرعامل وقت شرکت مدیریت منابع آب ایران نیروگاه‌های برقابی واقع در سدهای کشور 9 درصد بیشتر از تعهد خود نسبت به تولید برق اقدام کرده بودند.

این یعنی منابع آبی ناشی از سیلاب سال 98 با هدف تولید برق به مناطق پایین دست هدایت شده و در نهایت بدون استفاده تلف می‌شد.

علاوه بر این سیستم مدیریت منابع آبی خوزستان در سال جاری نسبت به سال 99 بهبود نیافت و بر خلاف پیش‌بینی‌های صورت گرفته پیرامون تنظیم دبی سدها به منظور جلوگیری از خشکسالی شاهد اضافه برداشت آب با هدف تولید برق بودیم.

در همین راستا با توجه به اینکه نیروگاه‌های حرارتی کشور در زمستان مجبور به تولید برق شدند و زمان تعمیرات خود در بازه حداقل مصرف برق کشور را از دست دادند، تعمیرات نیروگاهی به اسفندماه و اردیبهشت ماه منتقل شد. همین مسئله سبب شده تا برق جایگزین نیروگاه‌های حرارتی توسط سدها تامین شده و آب سد در شرایطی که بحران آب پیش رو بود، به دلیل تولید برق رها شود.

بر اساس اطلاعات به دست آمده از وزارت نیرو، برداشت آب از 2 سد کارون 4 و کارون 3 بر خلاف مدل‌های ارائه شده برای تخلیه آب بوده و فراتر از میزان پیش‌بینی شده انجام شده است.

مسئله قربانی کردن منابع آبی در شرایط خشکسالی با هدف تولید برق یک نمونه از سوء مدیریت گسترده مسئولان وزارت نیرو در خوزستان به شمار می‌رود که با وجود پیش‌بینی خشکسالی مورد توجه قرار گرفته است

این استفاده از سدها برای تولید برق و عدم افزایش استفاده سایر انرژی های تجدیدپذیر برای تولید برق در حالیست که در اکثر کشورهای دنیا سهم استفاده از آب برای تولید برق روبه کاهش است.

هیدروالکتریک یا همان انرژی برق‌آبی تنها حدود ۷ درصد از کل تولید برق مورد استفاده در آمریکا را به خود اختصاص داده است و سهم انرژی برق‌آبی از کل تولید برق ایالات متحده در طول زمان عمدتاً به این دلیل که تولید برق از منابع دیگر افزایش یافته، کاهش یافته است. 

* مدیریت ناکارآمد منابع آبی در خوزستان

بسیاری از کارشناسان، سیاست وزارت نیرو در مدیریت منابع آبی را در خوزستان ناکارآمد و عامل اصلی مشکلات دانسته و تاکید دارند که وزارت نیرو برای تأمین آب شرب ساحل کارون به جان کرخه بی‌رمق افتاده است.

**از نقش اندک طرح‌های انتقال آب در بحران آبی خوزستان تا نگرانی‌های ایجاد شده درباره این طرح‌ها**

این کارشناسان با اشاره به نقش اندک طرح‌های انتقال آب از سرشاخه‌های کارون در ایجاد بحران آبی در خوزستان، با وجود سهم جدی آن در ایجاد نگرانی بین مردم دارد بر این باورند که باید تاثیر پایین انتقال آب از سرشاخه‌ها را برای مردم تشریح کرد، تا آنان از عدم تأثیر جدی این موضوع مطلع شوند و بدانند، چون در بالادست، به دلایل مختلف، برداشت‌های متعددی از آب صورت می‌گیرد، آب بسیار کمی به پایین دست می‌رسد. 

در این گزارش، به موضوع انتقال آب که نگرانی جدی در بین مردم ایجاد کرده می پردازیم، اما باید مجددا تأکید کرد که این انتقال آب،‌ سهم جدی در مشکلات آبی خوزستان ندارد و این مشکلات به دلایل مدیریت آب ایجاد شده است. بحث درباره انتقال آب کارون از همان روزهای ابتدایی دولت یازدهم بر سر زبان‌ها افتاد و دولت روحانی بر خلاف وعده‌های داده شده، این موضوع را دنبال کرد.

مهرماه سال ۹۲ تنها چند ماه پس از آغاز به کار دولت یازدهم زمزمه انتقال آب در بین مقامات دولتی شکل گرفت؛ این زمزمه‌ها با روزهای کم‌آب کارون همگام بود و مردم خوزستان به بحث انتقال آب حساس شدند.

۲۰ مهرماه سال ۹۲ نخستین فراخوان برای تجمع مردمی در کنار کارون برای تشکیل زنجیره انسانی حمایت از رودخانه کارون در شبکه‌های مجازی منتشر شد و سرانجام مردم خوزستان برای نخستین بار با برپایی تجمع مردمی حمایت خود را از کارون اعلام کردند.

این تجمع‌ها چندین مرتبه تکرار شد و پای رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست به اهواز باز شد. استاندار خوزستان، نمایندگان خوزستان در مجلس شورای اسلامی و جمعی از اساتید دانشگاه و هنرمندان مردمی نیز به زنجیره انسانی حمایت از رودخانه کارون ملحق شدند تا جلوگیری از طرح‌های غیرکارشناسی انتقال آب به بحث اول مردم تبدیل شود.

با روی کار آمدن غلامرضا شریعتی در استانداری خوزستان موج جدیدی از اعتراض شهروندان به بحث‌های انتقال آب شکل گرفت؛ موج این اعتراضات نشأت گرفته از سخنان شریعتی بود که اعتقاد داشت دولت در زمینه انتقال آب مصوبه‌ای نداشته است.

شریعتی در یک گفت‌وگوی تلویزیونی گفته بود: «در بحث انتقال آب به دولت روحانی ظلم شده است».

با این حال آیت الله محسن حیدری در خطبه‌های نماز جمعه اهواز پرده از نامه محرمانه دولت برای انتقال آب کارون برداشت و چند روز بعد این افشاگری از طریق نمایندگان مجلس پیگیری شد.

آذرماه سال ۹۵ نامه‌ای محرمانه برای انتقال آب خوزستان منتشر می‌شود؛ نامه‌ای که خیلی زود اعتراض نمایندگان خوزستان و چهارمحال و بختیاری را در پی داشت.

همچنین نمایندگان خوزستان برای لحظاتی مانع از سخنرانی رئیس جمهور در مجلس شدند و مدعی بودند که دولت در بحث انتقال آب صداقت ندارد.

رئیس جمهور در اولین سفر به استان خوزستان صراحتاً قول داد که از هرگونه انتقال آب از سرچشمه‌های خوزستان غیر از مصارف شرب جلوگیری خواهد شد اما مصوبه محرمانه هیأت دولت، اجرایی کردن خط انتقال آب به «بهشت آباد» را تایید کرد  و به گفته کارشناسان سند بی صداقتی دولت با مردم خوزستان است.

با پایان دولت یازدهم و در آستانه انتخابات دوازدهمین دوره ریاست جمهوری، حسن روحانی بار دیگر در اهواز عدم انتقال آب برای مصارف صنعتی و کشاورزی را تکرار کرد؛ جابه‌جایی معصومه ابتکار و روی کار آمدن عیسی کلانتری مهم‌ترین تصمیم دولت در حوزه محیط زیست بود که بعدها سبب جنجال‌های بیشتر و بزرگ‌تری شد.

همچنین روحانی در دولت دوازدهم حبیب الله بی‌طرف را به‌عنوان وزیر پیشنهادی نیرو به مجلس معرفی کرد که بارها در گفت‌گوهای مختلف اعلام کرده بود که پروژه انتقال آب کارون به فلات مرکزی را به‌عنوان یک دغدغه شخصی پیگیری کرده بود.

معرفی بی‌طرف به مجلس سبب اعتراض گسترده خوزستانی‌ها شد و پای این اعتراضات به مجلس شورای اسلامی رسید تا در نهایت بی‌طرف به‌عنوان وزیر رأی نیاورد اما دولت از هبه کردن وزارت نیرو برای انتقال آب دست بر نداشت و رضا اردکانیان معاون بی‌طرف را به‌عنوان وزیر پیشنهادی نیرو معرفی کرد و در مجلس نیز رأی اعتماد گرفت.

درگیری لفظی کلانتری با نمایندگان خوزستان/ رئیس سازمان محیط زیست: خوزستان اصلا مشکل آب ندارد

آذرماه 96 دولتی‌ها سفری به خوزستان داشتند که با حضور تنی چند از وزرای دولت دوازدهم، رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست و معاون اول رئیس جمهور نیز در این سفر حضور داشتند.

در حاشیه این نشست کلانتری گفته بود که «خوزستان اصلا مشکل آب ندارد» تا با واکنش تند نماینده دشت آزادگان مواجه شد. ساعدی معتقد بود که خوزستان مشکل آب دارد و سازمان حفاظت از محیط زیست توجهی به مسائل کلان ندارد اما کلانتری در پاسخ ساعدی با اشاره به درگیری لفظی ابتکار با علی ساری نماینده مردم اهواز درباره هورالعظیم گفت: «بنده خانم ابتکار نیستیم که از شما بترسم، خوزستان اصلا مشکل آب ندارد و باید در این باره تصمیمات لازم گرفته شود».

عباس پاپی زاده نماینده مردم دزفول در مجلس دهم درباره درگیری لفظی کلانتری با نمایندگان خوزستان می‌گوید: «تاکنون خیالمان راحت بود که سازمان محیط زیست حداقل مباحث کار‌شناسی خود را رعایت می‌کند و اجازه فعالیت درحوزه انتقال آب را نخواهد داد. ما چند روز قبل نامه محرمانه‌ای از کلانتری خطاب معاون اول رئیس جمهور مبنی بر وجود آب مازاد در خوزستان مشاهده کردیم. در این نامه اجازه اقدام برای انتقال آب بین حوزه‌ای صادر شده بود که این خطرناک‌ترین مکاتبه‌ای سال‌های گذشته در زمینه انتقال آب است».

توقف فعالیت قرارگاه خاتم الانبیا در پروژه انتقال آب با دستور قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا 

فرمانده وقت قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا در خصوص مطرح شدن موضوع انتقال آب خوزستان بیان کرد: کشور دارای مراکز مختلف تصمیم‌گیری و حکمرانی است. قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء نقشی در جایگاه خاص دارد و به عنوان پیمانکار فعالیت می‌کند؛ تلاش ما این است که مأموریت خود را به درستی انجام دهیم اما بحث انتقال آب، موضوع پیچیده‌ای است.

وی افزود: شورای عالی آب استان‌ها و وزارت نیرو مسئولیت تخصیص آب را بر عهده دارند و پس از بررسی‌های کارشناسی، زیست‌محیطی و اجتماعی، در این خصوص تصمیم‌گیری می‌کنند. قرارگاه خاتم‌الانبیاء در آخرین حلقه از این زنجیره نقش‌آفرینی می‌کند و در این تصمیم‌گیری‌ها اثرگذاری ندارد و تنها به عنوان پیمانکار ورود پیدا می‌کند و کار را انجام می‌دهد اما بعضاً در چند وقت اخیر موضوعاتی را به قرارگاه منتسب می‌کنند که این کار ظلم است، البته ما به این نحوه رفتار عادت داریم.

فرمانده وقت قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا بیان کرد: آنچه از دست ما برمی‌آمد این بود که پروژه‌هایی که در حوزه انتقال آب موجب دغدغه مردم شده بود را متوقف کردیم. بین خوزستان، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، یزد، کرمان و کهگیلویه و بویراحمد اختلافاتی در این زمینه وجود دارد و حدود سه پروژه که در این موضوعات اجرا شده بودند را متوقف کرده‌ایم.

آخرین اقدام دولت برای انتقال آب در روزهای پایانی دولت دوازدهم نیز در دی ماه 99 انجام شد؛ دوم دی سال گذشته، سه هزار میلیارد ریال اعتبار از طریق سازمان برنامه و بودجه و به پیشنهاد وزارت کشور از محل اعتبارات سازمان مدیریت بحران کشور برای طرح انتقال آب کارون به اصفهان و استان‌های مرکزی تخصیص داده شده است. بودجه‌ای که اخیرا روحاین دستور داد که 100درصد آن تخصیص یابد ولی به نظر می‌رسد این اقدام نوش‌دارویی بعد از مرگ سهراب است.

اختصاص این اعتبار از بودجه ستاد بحران، در حالی است که خوزستان و اهواز با مساله آبگرفتگی و مشکلات شبکه فاضلاب روبه رو بوده و برای تامین حداقل اعتباراتی همچون خرید پمپ با مشکل مالی مواجه بود.

نمایندگان خوزستان در اواسط دی ماه سال ۹۹ نیز نشستی با معاون اول رئیس جمهور داشتند که مشخص نیست دولت برای عدم اختصاص اعتبارات جدید قانع شده یا به صورت محرمانه برای انتقال آب در حال تلاش است.

همانطور که در این گزارش اشاره شد، عدم توجه به منابع آبی در خوزستان و بی‌توجهی نسبت به دغدغه‌های مردم و عدم گفت‌وگو با آنها در مورد دغدغه‌هایشان توسط دولت روحانی باعث نگرانی مردم نسبت به این موضوع شد، که موارد ذکر شده در این گزارش، تنها بخشی از سیاست‌های غلط و اشتباه دولت‌های یازدهم و دوازدهم در قبال خوزستان است که خروجی آن این حجم از نارضایتی را در پی دارد. اگر بخواهیم واقعیت را بدانیم، مردم خوزستان بیش از آنکه تشنه آب باشند، تشنه اندکی توجه و مسئولیت‌پذیری و تدبیر دولت هستند تا همانگونه که بحران جنگ 8ساله را پشت سر گذاشتند، بحران‌های زیست محیطی چون آب را نیز پشت سر بگذرانند.

**انتقال آب کارون به فلات مرکزی؛ کمتر از سه درصد** 

با وجود اینکه یکی از اصلی‌ترین عوامل خشکسالی خوزستان، پروژه‌های انتقال آب معرفی می‌شوند، اما حجم انتقال آب از سرشاخۀ رودهای دز و کارون استان خوزستان توسط 3 تونل کوهرنگ و تونل بهشت آباد در سال‌های ترسالی از 780 میلیون متر مکعب در سال فراتر نمی‌رود.

به علاوه، کلنگ تونل انتقال آب بهشت آباد هنوز بر زمین نخورده است. همچنین اگر میزان آورد سالیانه توسط این 4 تونل به عنوان اصلی‌ترین تونل‌های انتقال آب سرشاخه کارون و دز با میزان آورد سالیانه کل این 2 رودخانه مقایسه شود، تاثیر ناچیز ساخت این تونل‌های انتقال آب مشخص خواهد شد.

آورد سالیانه رودخانه دز و کارون بر اساس متوسط 60 ساله آورد معادل 28 میلیارد متر مکعب برآورد می‌شود. این یعنی کمتر از 3 درصد از آورد سالیانه 2 رودخانه عظیم کارون و دز در شرایط ترسالی به فلات مرکزی کشور انتقال پیدا کرده و سهم این تونل‎ها در کاهش آورد سالیانه کارون بزرگ بسیار ناچیز است.

**کرخه مشمول هیچ پروژه انتقال آب نبوده است**

بنابر گزارش‌ها مشکل اساسی خشکسالی اخیر خوزستان مرتبط با پایاب کرخه است که هورالعظیم و روستاهای غرب خوزستان را سیراب می‎‌کند و هیچ تونل انتقال آبی در سرشاخه کرخه تعبیه نشده، به این معنی که تمامی آورد سالیانه این رودخانه در استان خوزستان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

طرح مسائل انحرافی در تشریح علل بحران آبی خوزستان سرپوشی بر ناتوانی متولیان حوزه مدیریت آب خوزستان است که می‌تواند حاشیه امنی برای عوامل و مقصران اصلی بحران کنونی خوزستان باشد.