همه چیز در خصوص احکام هواپیمای اوکراینی

تاکنون ۵ جلسه دادگاه برای رسیدگی به پرونده « هواپیمای اوکراینی » در دادگاه نظامی تهران برگزار شده و هنوز هم رسیدگی به این پرونده در دستگاه قضایی ادامه دارد.یک فروند هواپیمای مسافربری بوئینگ ۷۳۷ متعلق به خطوط هوایی اوکراین، چهارشنبه ۱۸ دی ماه سال ۹۸ پس از پرواز از فرودگاه امام خمینی(ره) به دلیل خطای انسانی سقوط کرد. این هواپیما که عازم کی‌یف پایتخت اوکراین بود، ۱۶۷ مسافر و ۹ خدمه داشت.

دستگاه قضایی جمهوری اسلامی ایران در جریان رسیدگی به این پرونده،  با انجام بررسی‌های فنی و قضایی که با مشارکت اوکراینی‌ها انجام شد، گزارش رسیدگی فنی را در کمتر از یک‌سال ارائه داد و پس از یکسال و چند ماه برای ۱۰ نفر از نیروهای نظامی خود به‌عنوان متهمان حادثه، کیفرخواست صادر کرد.

پس از  صدور کیفرخواست از سوی دادسرای نظامی تهران در رسیدگی به پرونده سقوط هواپیمای اوکراینی، پرونده به دادگاه نظامی تهران ارجاع شد و  بعد از برگزاری دو جلسه  دادگاه در سال ۱۴۰۰، شکات و وکلای آن‌ها، اشکالاتی را به مرحله تحقیقات و نظرات کارشناسی موجود در پرونده گرفتند که قاضی با وارد دانستن این اشکالات، پرونده را بابت رفع برخی نواقص به دادسرا برگرداند.

پس از رفع اشکالات مجددا ادامه جلسات دادگاه برای رسیدگی به پرونده سقوط هواپیمای اوکراینی در  آذرماه سال جاری از سرگرفته شد و طبق گفته ستایشی  سخنگوی دستگاه قضا همچنان هم ادامه دارد و هنوز  ختم رسیدگی به این پرونده اعلام نشده است.

جلسات دادگاه رسیدگی به پرونده سقوط هواپیمای ۷۳۷ اوکراینی  به شرح زیر است:

اولین دادگاه رسیدگی به پرونده  ۳۰ آبان ماه سال ۱۴۰۰ برگزار شد و دومین جلسه دادگاه نیز در همان سال ۱۴۰۰ برگزار شد. پس از رفع اشکالات و تکمیل پرونده سومین جلسه دادگاه ۲۴ آذرماه ۱۴۰۱ برگزار شد و چهارمین جلسه دادگاه ۲۶ آذرماه بود. پنجمین جلسه دادگاه ۲۸ آذرماه سال جاری برگزار شد.

مسوولان مرتبط در این ماجرا با پذیرش خطای انسانی بارها بر ناخواسته بودن آن تاکید داشته‌اند و پیگیری‌ها برای شفاف‌سازی‌ در داخل و خارج از کشور را دنبال کرده‌اند، اما برخی رسانه‌ها تلاش دارند تا این رویداد تلخ را به کمپینی ضدایران تبدیل کنند. این در حالی است که هیچ‌گاه درباره رفتارهای غیر مسئولانه کشورهای متبوع خود در موارد مشابه کشورهایشان نه تنها رسیدگی کیفری را دنبال نکرده‌اند بلکه در مواردی، از عاملان حادثه تجلیل هم کرده‌اند که برخی از آن‌ها به این شرح است:

-  شلیک ناو  «وینسنس» آمریکا به هواپیمای مسافربری شماره ۶۵۵ شرکت هواپیمایی ایران ایر که در تاریخ ۱۲ تیر ۱۳۶۷  از تهران به مقصد دوبی در حرکت بود و تمامی ۲۹۰ سرنشین آن که شامل ۴۶ مسافر غیر ایرانی، ٢۴۴ مسافر ایرانی و ۶۶ کودک (زیر ۱۳ سال) بودند، جان باختند، یکی از نمونه‌های مشابه است. دولت آمریکا نه تنها این حادثه را مورد رسیدگی کیفری قرار نداد بلکه از فرمانده و سربازان این ناو جنگی متعلق به نیروی دریایی‌اش تجلیل کرد.

- همچنین پرواز شماره ۰۰۷ شرکت هواپیمایی کره جنوبی در مسیر نیویورک به سئول، توسط نیروی هوایی شوروی در اولین روز سپتامبر ۱۹۸۳ مورد هدف موشک‌های سوخو  قرار گرفت و سرنگون شد و همه ۲۶۹ مسافر و خدمه آن کشته شدند. این سانحه هم پیگیری کیفری نشد و تنها به افزوده شدن ماده ۳ به معاهده شیکاگو منجر شد که بر اساس آن هر کشوری باید از به کاربردن سلاح علیه هواپیمای غیرنظامی در حال پرواز خودداری کند.

- پرواز شماره ۱۸۱۲ سیبریا ایرلاینز از تل‌آویو به مقصد نووسیبیرسک با ۶۶ مسافر و ۱۲ خدمه نیز در تاریخ ۴ اکتبر ۲۰۰۱ توسط نیروی هوایی اوکراین هم مورد هدف قرار گرفت و تمام سرنشینان آن جان باختند. دولت اوکراین هیچ رسیدگی کیفری برای این حادثه صورت نداد و صرفا پس از مذاکراتی مجبور به پرداخت خسارت به ازای هر نفر، ۲۰۰ هزار دلار شد.

- پرواز شماره ۱۰۳ پان‌امریکن هم که در روز۲۱  دسامبر ۱۹۸۸  از فرودگاه لندن به مقصد  نیویورک در حال حرکت بود که در فراز روستای لاکربی در جنوب اسکاتلند منهدم شد و منجر به کشته شدن ۲۷۰ نفر شد؛ با اینکه دولت‌های ایالات متحده آمریکا و بریتانیا، کشور لیبی را مسئول این بمب‌گذاری معرفی کردند و دولت لیبی هم در سال ۲۰۰۳ مسئولیت این بمب‌گذاری را بر عهده گرفت اما آن را مورد رسیدگی کیفری خود قرار نداد.

- پرواز شماره ۱۷ شرکت هواپیمایی مالزی نیز که در سال ۲۰۱۴ از آمستردام در هلند به مقصد کوالالامپور در مالزی در حرکت بود، توسط پدافند هوایی اوکراین سرنگون و همه ۲۹۰ سرنشین آن کشته شدند؛ این حادثه هم با وجود پیگیری آن پس از ۷ سال از سوی کشور هلند، هنوز مورد رسیدگی جدی دولت اوکراین قرار نگرفته است.

چند روز پیش نیز معاون استاندارد پرواز سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرد که ستاد پرداخت مبلغ ۱۵۰ هزار دلار به عنوان دلجویی و تلطیف آلام به ورثه جانباختگان هواپیمای اوکراینی در وزارت راه و شهرسازی تشکیل و عده‌ای از خانواده‌ها مبلغ را دریافت کردند و برای باقی خانواده‌ها به محض مراجعه این مبلغ پرداخت خواهد شد. قطعا در کنار پرداخت غرامت به بازماندگان این حادثه تلخ، این پرونده نیز باید تا انتها پیگیری شده و احکام آن صادر شود. اما آنچه مسلم است بهره‌برداری از این حادثه دلخراش برای ایجاد فضای تبلیغاتی علیه ایران و حمایت از تحریم ایران چیزی جز لطمه به مردم ایران نیست. مردمی که همچنان بعد از ۳ سال داغدار این حادثه تلخ هستند.

منبع: ایسنا

 بازخوانی سانحه هواپیمای اوکراینی/ جمهوری اسلامی چگونه با ماجرا مواجه شد؟

18 دی ماه هواپیمای مسافربری بوینگ 752 متعلق به هواپیمایی اوکراین اینترنشنال بعد از بلند شدن از باند فردوگاه امام خمینی(ره) تهران به فاصله 3 دقیقه مورد اصابت موشک های پدافندی کشورمان قرار گرفت و این هواپیما با 176 سرنشین در جنوب غرب تهران سقوط کرد و تمام مسافران و خدمه آن فوت شدند.

این ماجرا به دلیل همزمانی آن با حمله موشکی ایران به پایگاه عین الاسد و همچنین خارجی بودن این هواپیما پیچیدگی های خاصی پیدا کرد.

چرا پدافند ایران به هواپیمای اوکراینی شلیک کرد؟

خوب است در ابتدا به چند مولفه بنیادین توجه کنیم:

الف: شرایط بحرانی منطقه: شهادت سردار سلیمانی نمیتوانست بدون پاسخ باقی بماند. از یک سو خون خواهی از سردار بزرگ اسلام مسئله مهمی بود که هم خواسته مردم بود و هم خواسته رهبری؛ از سوی دیگر یک نگاه راهبردی حاصل از رفتارشناسی آمریکایی ها به طور منطقی حکم می کرد اگر واکنشی از سوی ایران انجام نشود آمریکا به این تحلیل می رسد که ایران امکان پاسخ گویی ندارد و با این دست فرمان می تواند حملات بعدی را علیه ایران طراحی و عملیاتی کند.

پاسخ به جنایت آمریکایی ها سحرگاه 18 دی ماه عملیاتی شد و مهمترین پایگاه نظامی و پشتیبانی آمریکایی ها در منطقه با 13 موشک مورد هدف قرار گرفت و ضربه مهلکی به ماشین جنگی آمریکایی ها در منطقه وارد شد.

ترامپ تهدید کرده بود در صورت حمله ایران به آمریکایی ها، 52 سایت ایران مورد حمله قرار خواهد گرفت.

نیروهای مسلح ایران و تمام نیروهای نظامی خارجی در منطقه به خصوص آمریکایی ها در آماده باش کامل بودند و احتمال درگیری گسترده پیش بینی می شد.

ب: بالاترین سطح آماده باش(سطح جنگی یا 3 ث) به شبکه پدافندی ابلاغ می شود: شب حمله به عین الاسد به دلیل شرایط بحرانی منطقه و همچنین پیش بینی نیروهای مسلح از واکنش احتمالی آمریکایی ها، یک جنگ موقت چند روزه تا یک هفته ای را برآورد میشد. سطح آماده باش جنگی به همین دلیل به شبکه پدافندی کشور ابلاغ شد.

ج: افزایش سامانه های پدافندی تهران: به دلیل افزایش خطرات محتمل و ناشی از بحران منطقه، سامانه های جدیدی جهت محافظت از تهران به شبکه پدافندی تهران اضافه می شود. سامانه درگیر شده هم ساعت 12 شب در غرب تهران مستقر می گردد.

د: سامانه های جدید امکان تشخیص نوع مهاجم را نداشتند: ساختار سامانه های جدید مستقر شده در اطراف تهران به این نحو بود که برای شناسایی دقیق اهداف باید ارتباط با مرکز کنترل پدافندی برقرار می شد و از این طریق پیش از شلیک موشک چک اولیه صورت میگرفت.

ی:هشدارهای مکرر شلیک موشک های کروز از سوی پدافند مرزی به تهران: به جهت افزایش سطح آماده باش به سطح جنگی طبق پروتکل های نظامی، تمام اخبار موثق و غیر موثق باید مورد استناد قرار می گرفت. بر همین مبنا سامانه های پدافند مرزی بر اساس مشاهدات خود خطر شلیک تعدادی کروز به سمت تهران را به شبکه سراسری پدافندی کشور اعلام میکنند.

و: قطع ارتباط سامانه پدافندی و فرصت 10 ثانیه ای اپراتور برای یک تصمیم مهم: زمانی که سامانه پدافندی هواپیما را به عنوان یک هدف مهاجم شناسایی می کند ارتباطش با مرکز قطع می شود. علت این قطع ارتباط معلوم نبود. با توجه به سرعت بالای هدف شناسایی شده و جهت حرکت آن تنها 10 ثانیه فرصت برای یک تصمیم حیاتی وجود داشت. اپراتور در شرایطی که نمی توانست شناسایی دقیقی از این هدف مهاجم انجام دهد تصمیم به شلیک می گیرد.

قرنطینه تیم بررسی سانحه!

سردار حاجی زاده ماجرا را اینگونه روایت میکند: من در غرب کشور بودم که بعد از انجام حملات موشکی علیه عین الاسد از اتفاق روی داده مطلع شدم. سریع به سمت تهران حرکت کردم. در مسیر به مسوولان امر هم اطلاع دادم. زمانی که به تهران رسیدم، ستاد کل نیروهای مسلح طبق روال مرسوم یک تیم برای بررسی ماجرا مامور کرده بود. این تیم از سوی ستاد کل قرنطینه شده و دسترسی به این تیم وجود نداشت. این تیم نتیجه بررسی های خود را جمعه به اطلاع مسوولین کشور می رساند و صبح شنبه رئیس جمهور طی بیانیه ای این ماجرا را اعلام عمومی میکند.

تیم تحقیق ستاد کل نیروهای مسلح در فرصت 2 روزه خود چه چیزی را بررسی کرد؟

آنطور که سردار حاجی زاده می گوید اصل شلیک به هواپیمای اوکراینی در همان ساعات اولیه برای فرماندهان سپاه اثبات می شود اما مسئله ابعاد دیگری نیز داشت:

اول: قطع ارتباط سامانه پدافندی و احتمال جنگ الکترونیک: سردار حاجی زاده صراحتا این موضوع را اعلام میکند که قطع ارتباط سامانه پدافندی با مرکز می توانست توسط سامانه های «جمر» که ضدسیگنال هستند انجام شود. شفاف سازی این موضوع نیاز به بررسی کارشناسی داشت.

دوم: احتمال نفوذ: قطع ارتباط و شلیک مستقیم به هواپیما می توانست ابعاد امنیتی از جنس نفوذ به رده های مختلف نیروهای مسلح را داشته باشد. بررسی عمق این ماجرا نکته دیگری بود که باید به صورت فوری انجام می شد.

سوم: بررسی ایرادات فنی در نصب سامانه جدید: به جهت اینکه سامانه پدافندی که عامل سقوط هواپیما بود از جمله سامانه های جدید نصب شده در شبکه پدافندی تهران بود لازم بود به جهت احتمال اشتباه در نصب شمال آن، موضوع به جهت فنی بررسی و نتیجه مشخص شود.

چهارم: اشتباه خلبان: بررسی رفتاری، کنش و واکنش خلبان از ابتدای پرواز و پس از آن در مواجهه با ماجرا از جمله جهت گیری مناسب پس از پرواز و رعایت پروتکل های ضروری و ... نیز باید بررسی می شد.

پنجم: کشف ابعاد پنهان: به دلیل شرایط پیچیده ماجرا لازم بود تمام ابعاد مسئله سنجیده شود تا احیانا مولفه ناشناخته ای باقی نماند.

آیا 2 روز برای بررسی اولیه ماجرا زمان زیاد بود؟

به دلیل پیچیدگی مسئله، تشکیل تیم تخصصی، دسترسی و جمع آوری اطلاعات و بررسی فنی ماجرا و ... نیاز به زمان کافی داشت. 48 ساعت شاید زمان بسیار اندکی برای کشف حقیقت باشد. در دنیا هم مرسوم است بسیاری از حوادث هوایی، ماه ها و چه بسا سال ها زمان می برد تا ابعادش روشن شود. در تاریخ سوانح هوایی مواردی داشتیم که حتی 10 سال زمان برده است تا مسئله بررسی شود. با این حال این 2 روز صرفا برای بررسی و کشف اولیه ماجرا صرف شد و بررسی جامع و عمیق آن ادامه پیدا کرد.

گزارش سازمان هواپیمایی کشوری هم یک سال بعد در اسفند 1399 منتشر شد. همچنین مجلس شورای اسلامی نیز آن را به طور جامع بررسی کرد.

اقدام جمهوری اسلامی ایران بعد از روشن شدن ابعاد ماجرا چه بود؟

مسوولان جمهوری اسلامی ایران صادقانه این مسئله را با مردم در میان گذاشتند. سردار حاجی زاده به صورت مستقیم با مردم سخن گفت و اعلام کرد «گردن ما از مو باریک تر است و تمام مسئولیت ماجرا را به عهده میگیریم». حاجی زاده حتی اعلام نظر مسوولان هواپیمایی کشوری را که در دو روز اول گفته بودند شلیکی صورت نگرفته به دلیل عدم اطلاع آنان و قرنطینه تیم تحقیق ستاد کل اعلام کرد.

روند دلجویی از خانواده های جان باختگان نیز از سوی مراجع رسمی آغاز شد. علاوه بر پیگیری پرداخت غرامت، مسیر دادگاهی شدن مقصران و برخورد قضایی نیز در دستور کار قرار گرفت.

آیا شلیک به یک هواپیمای مسافری و غیر مهاجم در جهان اتفاق می افتد؟

یکی از اشتباهاتی که در تاریخ سفرهای هوایی دارای سابقه است همین مسئله است. گاهی به دلیل اشتباه سامانه های تشخیصی و پدافندی هواپیماهای غیر مهاجم مورد اصابت قرار گرفته و سقوط می کنند. آخرین مورد آن دیشب بود که کشور اوکراین یک جنگنده متعلق به ارتش خود را مورد هدف قرار داد و باعث ساقط شدن آن شد.