اقدامی که مانع احیای برجام خواهد شد| تهران نگران باشد؟

استاد دانشگاه جورج تاون معتقد است که ورود کشورهای عربی منطقه به مذاکرات برجامی با ایران اقدامی اشتباه است که می تواند به پیچیدگی های روند بیفزاید.

شیرین هانتر استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل در دانشگاه جرج تاون واشنگتن، طی یادداشتی با عنوان " درگیر کردن کشورهای منطقه در موضوع گفتگو در مورد توافق ایران نسخه ای شکست آمیز است" در اندیشکده ریسپانسیبل استیت کرفت نوشت:

اصرار به حضور عربستان در مذاکرات

هفته گذشته امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه طی گفتگو با شبکه تلویزیونی العربیه، متعلق به عربستان، اعلام کرد که عربستان باید در گفتگوهای آتی با ایران حضور داشته باشد. وی در ادامه اظهار داشت که حذف کشورهای منطقه از گفتگوهای هسته ای که در سال 2015منجر به تصویب برجام شد، اشتباهی بزرگی بود.

رئیس جمهور فرانسه در مورد خواسته های مشابهی که عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اسرائیل ابراز داشتند ، صحبت کرد ، که معتقدند هرگونه توافق در آینده باید فراتر از موضوعات هسته ای باشد و فعالیت های منطقه ای و برنامه موشکی ایران را نیز دربرگیرد.

اگر به هر روی ایالات متحده آمریکا و متحدانش از جمله، انگلیس، فرانسه و آلمان، از این مسیر پیروی کنند،  مطمئن می شوند که ایران چنین شرایطی را نمی پذیرد. در واقع چنین مسیری تقریبا به طور مشخص مانع احیای برجام و برگشت ایران به اجرای کامل تعهداتش در این توافق خواهد شد.

در عوض ، محتمل ترین نتیجه توقف همکاری کامل ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی خواهد بود. دولت حسن روحانی خود را تحت فشار پارلمان تندرو می بیند که در اواخر سال گذشته میلادی در صورت عدم موفقیت واشنگتن در بازگشت به برجام تا 21 فوریه ، تشدید برنامه هسته ای ایران را الزامی کرد. پیش تر، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز اظهار داشت که ایران به برجام و لغو تحریم های آمریکا احتیاجی ندارد و به جای آن باید به اقتصاد مقاومتی به وسیله تولید داخلی تکیه داشت.

انتظار اینکه ایران مشارکت کشورهای منطقه را در هر گفتگو در مورد برجام بپذیرد غیرواقعی است. نخست ، ایران قبلاً گفته است که برجام را یک کار تمام شده می داند که نباید دوباره باز شود و یا منوط به مذاکرات جدید شود.اما حتی اگر ایران بخواهد درباره جنبه های برجام مجدداً مذاکره کند ، مشارکت رقبای منطقه ای خود را در آن نمی پذیرد.

سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه ایران از مکرون به خاطر اظهاراتش انتقاد کرد و به او پیشنهاد خویشتنداری داد. حتی قبل از اظهارات مکرون مقامات مختلف و رسمی ایران به طور واضح بیان کردند که مخلوط کردن مسائل اتمی با دیگر مسائل، مانند مباحث موشکی و تنش های منطقه ای راه به جایی نخواهد برد.

یکی از دلایل عمده عدم تمایل ایران برای پذیرش مشارکت کشورهای منطقه در هرگونه مذاکره مجدد در مورد برجام ، با این فرض که ایران قرار است در چنین گفتگوهایی شرکت کند، غرور ملی است. برای تهران بسیار سخت خواهد بود که بپذیرد عربستان سعودی یا امارات متحده عربی حق وتو بر روابط دو جانبه خود با سایر کشورها را داشته باشند.

تهران همچنین نگران است که اگر فرصتی داده شود ، رقبای منطقه ای سعی در استفاده از ایالات متحده و قدرت های اروپایی برای گرفتن امتیازات بیش از حد را داشته باشند. برای مثال ، امارات متحده عربی ممکن است توافق در مورد موضوع هسته ای را منوط به انصراف ایران از ادعای مالکیت خود در مورد سه جزیره ابوموسی خلیج فارس و تنب های بزرگ و کوچک کند. یا عربستان سعودی می تواند قبل از اینکه موافقت کند که به مداخله خود در یمن پایان دهد ، خواستار قطع ارتباط ایران با انصارالله شود؛ درخواست هایی که پذیرش آن برای تهران بسیار دشوار است.

تهران همچنین نگران است که ممکن است کشورهای منطقه مطالبات غیرقابل قبول در مورد مسئله هسته ای مطرح کنند. به عنوان مثال ، آنها ممکن است اصرار داشته باشند که تهران از حق غنی سازی اورانیوم صرف نظر کند ، حقی که در نهایت شناسایی آن توسط واشنگتن برای امکان پذیر ساختن مذاکرات برجام بسیار مهم بود. تهران اکنون تسلیم این موارد نخواهد شد.

علاوه بر آن بازیگران منطقه ای، با طرح خواسته های بیش از حد می توانند خود را در موقعیتی قرار دهند که به طور موثر بتوانند با هر گونه توافق نهایی بین ایران و دیگر طرف های برجام مخالفت کنند. در واقع مخالفت در زمینه ای که ممکن است تسهیل کننده و یا موجب لغو تحریم هایی شود که قبل تر علیه ایران اعمال شده بود.

تحریم ها به هدف انزوای ایران

رقبای منطقه ای ایران مدتهاست که به دنبال انزوای ایران هستند و این تحریم ها به عنوان راهی موثر برای دستیابی به این هدف هستند که موضوع سرمایه گذاری خارجی و تجارت در ایران را غیرجذاب نشان می دهد. این انزوا به نفع اعراب خلیج(فارس)، مانند دبی، کار کرده‌است، که صنعت گردشگری آن تا حد زیادی از فقدان رقابت بهره‌مند شده‌است. اگر جزایر خلیج‌فارس مانند کیش و قشم  به طور کامل توسعه یابند و به راحتی در دسترس گردشگران قرار بگیرند، بخش گردشگری دبی احتمالا آسیب خواهد دید.

بازسازی تدریجی روابط بین المللی ایران، همچنین موجب تضعیف تأثیرگذاری رقبایش در منطقه به عنوان بازیگران اصلی در عرصه بین المللی خواهد شد. منابع انرژی وافر و نیروی کار متخصص و آموزش دیده، در بین دیگر مشارکت کنندگان، استقرار مجدد ایران در اقتصاد جهانی، احتمالا اهرم فشار آمریکا و اروپا را بر عربستان سعودی و امارات متحده عربی افزایش می دهد. این امر موجب می شود که غرب نسبت به خواسته این کشورها کمتر پاسخگو باشد. همچنین کمتر تمایل به چشم پوشی کردن از تجاوزات و تخطی آنها از جمله نقض حقوق بشر در داخل و مداخلات خارجی داشته باشند. (البته غرب نیز از ایران انتظار دارد که رفتارهایش در این حیطه ها را معتدل سازد.)  در هر صورت، رقبای منطقه ای ایران ممکن است خوب تصمیم بگیرند، اگر از قبل نگرفته باشند، منافع آنها به طور صریح در خدمت این است که از هرگونه توافقی با که موجب بازیابی موقعیت بین المللی ایران می شود جلوگیری کنند.

به طور خلاصه، هنگامی که یک مورد یا بند قابلیت تغییر بر اساس برخی از جوانب برجام را دارد، مانند تمدید جدول زمانی "بند غروب" برجام، اشتباه است که آن را با همه مسائل بلند مدت و دشوار دیگر مانند رقابت های منطقه ای مخلوط کنیم. به علاوه آن بعید به نظر می رسد که دیگر طرف های برجام مانند چین و روسیه، برای گسترش موضوعات در خصوص برجام موافقت کنند. آنها می دانند که ایران مایل به چنین چیزی نیست.

در رسیدگی به تقاضاهای مذاکره در مورد موضوعات منطقه ای ، ایالات متحده باید کشورهای خلیج فارس را به مذاکره مستقیم با ایران تشویق کند ، همانطور که اخیراً توسط وزیر خارجه قطر پیشنهاد شده است. همچنین گزارش هایی مبنی بر تلاش کویت و عمان برای میانجیگری میان تهران و ریاض گزارش شده است. اگر به عربستان سعودی دلیل بر این باور شود که می تواند با گروگان گرفتن برجام معامله بهتری از تهران به دست آورد این تلاشها با شکست روبرو خواهند شد.

یک ترتیب امنیتی پایدارتر در خلیج فارس مستلزم تعامل و نظارت بین المللی است. درخواست ایران برای عدم حضور قدرتهای فرامنطقه ای برای گفتگوهای منطقه ای واقع گرایانه نیست.( البته شاه ایران نیز قبل از انقلاب چنین مواضعی داشت، حداقل در حرف) با این حال ، قبل از انجام چنین ترتیبات ، تشویق برای گفتگوی مستقیم بین تمامی کشورهای حوزه خلیج فارس به کاهش تنش بین ایران و کشورهای عربی کمک می کند.  همچنین کاهش رقابت های منطقه ای باعث ثبات عراق نیز می شود.

به طور خلاصه، بهترین راهبرد بهبود و احتمالا بهبود برجام، بازگشت سریع آمریکا به برجام و بازگشت ایران به تعهدات خود به طور همزمان است. همانگونه ای که ایران از قبل قول انجامش را داده، برنامه اتمی از زمان خروج دونالد ترامپ از توافق در سال 2018 شتاب بیشتری گرفته است. هنگامی که این امرمحقق و نشانه هایی از بازگشت اعتماد به روابط ایران و آمریکا دیده شد در مورد سایر موارد دیگر از جمله حضور منطقه ای نیز می توان گفتگو کرد.گام های افزایشی و واقع گرایانه بهترین راه برای کاهش تنش های منطقه ای و جلوگیری از درگیری های بالقوه فاجعه بار است.